|
Kościół greckokatolicki i prawosławny
Wybierając się na bieszczadzkie szlaki
zdobywamy wszystkie większe i mniejsze szczyty, a nie zauważamy ważnych i pięknych obiektów świadczących o historii tych terenów. Takim dowodem jest kościół, a właściwie kościoły - prawosławny i greckokatolicki.
Podział na kościół wschodni i zachodni dokonał się w 1054 roku. Ruś długo nie mogła się pogodzić z rozłamem, dlatego usiłowała połączyć te dwa kościoły.
W 1596 roku prawosławni biskupi rzeczpospolitej zawarli Unię Brzeską z Kościołem Rzymskim. Była to decyzja podjęta wbrew woli patriarchy Konstantynopola. Biskupi uznali zwierzchnictwo papieża, którego wcześniej uznawali za heretyka. Rzym zgodził się na odrębność języka i praktyk liturgicznych (dopuszczono m.in. Komunię Św. pod dwiema postaciami). Aż do roku 1681 biskup przemyski nie przyjął tej unii. Dopiero w późniejszym okresie przyjęła się bez oporu. W XVII wieku kościół ten został przemianowany na kościół greckokatolicki.
W okresie II Rzeczypospolitej był świadomie ograniczany ze względu na to, iż kościół greckokatolicki był krzewicielem ukraińskiej świadomości narodowej. Kościół greckokatolicki po II wojnie światowej został zlikwidowany przez Stalina. Po okresie wysiedleń w Bieszczadach nie pozostało zbyt wielu Ukraińców. Nieliczne grupy pozostały przy linii kolejowej Łupków-Zagórz. W Komańczy działała jedyna na Podkarpaciu parafia greckokatolicka. Na początku lat 60-tych wiele cerkwi przeszło w ręce wyznawców prawosławia. Ale niektóre obiekty zostały odzyskane. W Ustrzykach Dolnych, Komańczy, Turzańsku, Szczawnem, Morochowie, Sanoku i Zagórzu czynne są cerkwie greckokatolickie. W 1990 roku kościół został zalegalizowany w Polsce. Oficjalnie kościół greckokatolicki nazywa się Kościołem obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Ukraiński Kościół Katolicki). Pod wpływem kontaktu z kościołem łacińskim zatarły się ogromne różnice jakie kiedyś między tymi kościołami występowały. Do tej pory występują jedynie pewne różnice w dogmatyce, liturgii słowa, ustroju i kalendarzu. W zakresie teologii nie ma różnic między katolicyzmem rzymskim a katolicyzmem greckim. Prawosławie odrzuca naukę o pochodzeniu Ducha Św. oraz naukę o czyśćcu. Nie uznaje również Niepokalanego Poczęcia Maryi oraz nieomylności papieża. Liturgia wschodnia jest wspólna dla prawosławnych i grekokatolików, a zupełnie odmienna dla rzymskich katolików. W kościołach wschodnich komunia jest udzielana pod dwiema postaciami - pod postacią chleba i wina. Co istotne to to, iż każdy katolik obrządku łacińskiego może przystąpić do Komunii Św. w cerkwi greckokatolickiej.
Duże emocje wywołuje sprawa celibatu. Kościół wschodni pozwala na to aby duchownymi byli ludzie żonatych. Natomiast jeżeli duchowny jest w stanie wolnym, to nie może się ożenić. W Polsce jednak w kościele greckokatolickim wprowadzono celibat, natomiast kapłani kościoła prawosławnego są żonaci.
Kościół wschodni pozostał przy kalendarzu juliańskim. Wynikiem tej decyzji jest to, iż wszystkie święta stałe przypadają z 13-to dniowym opóźnieniem w stosunku do kościoła rzymsko-katolickiego.
Charakterystycznym elementem, rozpoznawalnym wszędzie i o ogromnej wartości sakralnej są ikony - święte obrazy. Ikony stanowią arcydzieło sztuki malarskiej mimo, że z założenia nie są dziełami sztuki. Dawniej ikony malowane były tylko przez mnichów. Mnich, zanim rozpoczął malowanie, musiał się odpowiednio przygotować, stosująć specjalne posty i modlitwy.
Powstał również ikonostas. Centrum jego stanowią cztery wielki ikony zwane namiestnymi, przedstawiającymi Chrystusa Nauczającego, Maryję z Dzieciątkiem i szczególnie czczonego świętego w danym regionie. Okres po II wojnie światowej jest dla bieszczadzkich ikon szczególnie niepomyślny, ponieważ wiele z nich rozgrabiono i zniszczono. Niewielką część udało się zabezpieczyć przewożąc je do muzeów. Najcenniejszą ikoną był XVI-wieczny obraz przedstawiający Matkę Boską Bieszczadzką, znajdujący się w kościele w Jasieńcu niedaleko Ustrzyk Dolnych.Ikona ta została skradziona niedawno, bo 1992 roku. Obecnie ikony znów zaczynają się pojawiać - odnowione lub całkiem nowe.
wstecz
|
